امّت وسط: وحدت در عینِ تفاوت

وحدت و یگانگی امت مسلمان، یکی از مقتضیات یکتایی و یگانگی خداوند بلندمرتبه است. مراد از این وحدت و یگانگی آن نیست که افراد، جماعت‌ها، دسته‌ها و طایفه‌های این امت، همگی کپی یکدیگرند و در هیچ چیزی با هم تفاوت ندارند، بلکه تنوع در میان ساختار این امت پابرجا و متفاوت بودن میان آن وارد است، ولی آن تنوعی است که ریسمان وحدت و یکپارچگی و پیوستگی بر آن حکم می‌راند و تفاوتی است که همه را پیرامون یک مبادی اصلی و اساسی بزرگ گرد می‌آورد که به وسیله آن، دین، پابرجا و استوار می‌ماند. وحدتِ امت در سایه آن تنوع و تفاوت از لحاظ فرهنگی، بخشندگی و سازندگی خود، پربار و توانگر می‌شود و به وسیله آن‌ها پیوستگی و انسجامش نیرومند و شوکت و قدرتش استوار می‌گردد و فزونی می‌یابد. اسلام از دورترین نقطه باختر زمین به دورترین نقطه خاور زمین در میان امت‌ها و ملت‌ها گسترش یافت، با وجود متفاوت بودن ملیت‌ها، نژادها و قومیت‌ها و با وجود متفاوت بودن فرهنگ‌ها و تمدن‌ها، همه‌ی آن‌ها را در یک بوته و کوره، گداخته‌‌‌، ساخته و پرداخته‌است و آن هم بوته و کوره امت یکپارچه و به هم پیوسته‌است. محل زیست افراد آن متعدد و متفاوت و از هم دور است، اما فرهنگ اسلامی، آنان را پیرامون خود گرد می‌آورد، زبان‌ها، مذاهب، راه و روش‌ها با هم تفاوت می‌کند، اما نظم و احساسات یکی است.